Hội thảo do Hội Y học lao động Việt Nam (VAOH), Tổ chức APHEDA Việt Nam; Hội Khoa học kỹ thuật An toàn vệ sinh lao động Việt Nam (VOSHA); Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam (VAMEDA); Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường (NIOEH); Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng (IRECO), Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người vùng Dân tộc thiểu số, Miền núi (HRC) phối hợp tổ chức.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Nguyễn Khắc Hải, Chủ tịch Hội Y học lao động Việt Nam cho biết, Amiăng được sử dụng rất rộng rãi để sản xuất các vật liệu chống cháy, cách âm, cách nhiệt dùng trong xây dựng, đóng tàu biển, tàu ngầm… 10 năm trở lại đây, Việt Nam luôn đứng vị trí thứ 6 trong top 10 nước sử dụng Amiăng; Amiăng vẫn len lỏi, tồn tại khá phổ biến ở vùng đồng bào DTTS và miền núi ở nước ta.

Hiện nay, có 3.434 xã thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi trên địa bàn 51 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, bao gồm: 1.673 xã khu vực I, 210 xã khu vực II và 1.551 xã khu vực III (xã đặc biệt khó khăn). Cơ cấu kinh tế vùng DTTS, miền núi và vùng kinh tế - xã hội (KT-XH) đặc biệt khó khăn chủ yếu vẫn là nông, lâm nghiệp (tỷ trọng nông, lâm nghiệp chiếm trên 50%), cơ sở hạ tầng kỹ thuật còn thấp kém, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển KT-XH.

Thói quen sử dụng vật liệu liên quan đến Amiăng tại vùng DTTS.

Đồng bào các DTTS được tiếp cận và hưởng thụ các dịch vụ xã hội cơ bản ở mức rất thấp so với bình quân chung cả nước: còn hơn 21% người DTTS trên 15 tuổi chưa đọc thông viết thạo tiếng Việt; khoảng 30% học sinh DTTS chưa được đi học đúng độ tuổi; tỷ lệ khám bệnh bằng thẻ bảo hiểm y tế của người DTTS mới đạt 44,8%; gần 1/3 số hộ DTTS chưa được tiếp cận nguồn nước hợp vệ sinh; hơn 15,3% số hộ gia đình người DTTS ở nhà tạm, đặc biệt có 14 dân tộc có tỷ lệ nhà ở tạm gần 50%; 2/3 số hộ DTTS chưa có nhà xí hợp vệ sinh.

Vùng DTTS đã và đang là “lõi nghèo của cả nước”: thu nhập bình quân đầu người của DTTS chỉ bằng khoảng 30% so với bình quân chung cả nước. Dân số DTTS chiếm 14,6% dân số cả nước nhưng tỷ lệ hộ nghèo chiếm 63% hộ nghèo của cả nước. Một số nhóm DTTS có tỷ lệ hộ nghèo đang ở mức rất cao lên đến 70 - 80% như: Ơ Đu, Co, Khơ Mú, Xinh Mun, La Ha, Kháng, Mông và Xơ Đăng.... 

Vùng DTTS chủ yếu là núi cao, biên giới, địa hình chia cắt, khí hậu khắc nghiệt, kết cấu hạ tầng kém nhất cả nước, xuất phát điểm rất thấp; biến đổi khí hậu, sự cố môi trường (sạt lở đất, xâm nhập mặn ở đồng bằng Sông Cửu long, lũ ống, lũ quét ở các tỉnh Tây Bắc; hạn hán ở các tỉnh Tây Nguyên, duyên hải miền Trung... ) diễn ra nghiêm trọng và khó lường... Chi phí sản xuất, lưu thông hàng hóa lớn nên rất khó khăn để thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư phát triển KT-XH vùng DTTS, miền núi và vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn, ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển bền vững của vùng DTTS.

Chính vì đặc điểm trên mà với lợi thế giá rẻ, tấm lợp có chứa Amiang chảy dồn về vùng DTTS, theo khảo sát trực tiếp của Trung tâm HRC phối hợp Tổ chức Actionaid, Anpheda, tại huyện Thông Nông, tỉnh Cao Bằng năm 2019, thì có 35% số hộ gia đình vẫn lợp nhà ở, 60% số hộ vẫn dùng tấm lợp này vào các công trình phụ của gia đình. Tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ, khoảng 20% dùng lợp nhà, 35% lợp công trình phụ, tại tỉnh Lạng Sơn, các huyện vùng biên giới sử dụng lợp nhà 25%, 40% lợp các công trình phụ.

Khảo sát tại huyện Nho Quan, Ninh Bình là huyện miền núi thấp, có người Mường sinh sống, nhưng người dân có hiểu biết tác hại của Amiang nên chỉ có khoảng 20% số hộ lợp công trình phụ trợ.

TS. Hoàng Xuân Lương - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người vùng Dân tộc, Miền núi trình bầy ý kiến tại Hội thảo.

Trình bày tại hội thảo, TS. Hoàng Xuân Lương - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người vùng Dân tộc, Miền núi - cho biết, từ thực tế khảo sát ở cả vùng núi cao và vùng thấp, nông thôn miền núi cho thấy, dân ở vùng đô thị không dùng tấm lợp amiăng; dân vùng nông thôn ở dưới xuôi chỉ còn khoảng 5% dùng lợp công trình phụ trợ. “Tấm lợp được sử dụng ở Việt Nam có đến 95% là ở vùng dân tộc thiểu số”- TS. Hoàng Xuân lương nói.

Ngoài ra, TS. Hoàng Xuân Lương cho hay, chỉ có nơi dân trí thấp, nghèo khổ, quá khó khăn thì người dân mới sử dụng tấm lợp amiăng. Điều quan ngại nhất là người dân vẫn dùng nước mưa chảy từ mái nhà tấm lợp amiăng để ăn uống, các tấm lợp vỡ vụn vẫn được dùng làm nền nhà, nền sân, rải đường đi, ngổn ngang cả đầu nguồn nước...

Từ cảnh báo của Tổ chức Y tế thế giới, Tổ chức Lao động Quốc tế, tổ chức chống ung thư, từ kết quả khảo sát của Bộ Y tế về các bệnh ung thư, nhất là ung thư Trung biểu mô, TS. Hoàng Xuân Lương đưa ra kiến nghị:

Thứ nhất: Phải đặt lợi ích sức khỏe của nhân dân lên trên hết, có chủ trương hỗ trợ các doanh nghiệp đang sản xuất tấm lợp có chứa Amiang chuyển đổi sản phẩm thay thế. Trợ giá cho những loại tấm lợp không sử dụng Amiang.

Thứ hai: Có kế hoạch thu gom, xử lý sản phẩm có chứa Amiang, không để ảnh hưởng môi trường.

Thứ ba: Không cho phép các chương trình chính sách dân tộc, các chương trình nhân đạo hỗ trợ tấm lợp này cho đồng bào.

Thứ tư: Yêu cầu các Doanh ngiệp trong thời gian chưa chuyển đổi sản phẩm thì phải dán nhãn cảnh báo nguy cơ độc hại của tấm lợp có chứa Amiang, như dán nhãn thuốc lá.

Thứ năm: Ngày 20/5/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 659/QĐ-TTg phê duyệt chương trình chăm sóc sức khỏe, phòng chống bệnh nghề nghiệp đã đưa các cơ sở sản xuất có sử dụng Amiang là môi trường Lao động độc hại, gọi là bệnh Amiang nghề nghiệp; phải cập nhật hồ sơ quốc gia đối với các bệnh liên quan đến Amiang tại các trung tâm ghi nhận ung thư trên toàn quốc.

- Nghị định số 09/2021/NĐ-CP ngày 09/02/2021 Quy định: Sử dụng nhóm Sepentine để sản xuất tấm lợp phải có xuất xứ rõ ràng; phải sản xuất trong các điều kiện, yêu cầu nghiêm ngặt, nồng độ sợi Amiang không vượt quá giới hạn cho phép; có các phương án xử lý phế phẩm, bụi, nước thải, đảm bảo an toàn vệ sinh lao động và môi trường.

- Khuyến khích sử dụng các loại sợi thay thế sợi Amiang trong sản xuất tấm lợp; Thủ tướng Chính phủ quy định lộ trình hạn chế sản xuất và sử dụng tấm lợp có sợi Amiang.

- Chính phủ nên xây dựng chính sách thay thế dần tấm lợp này ở vùng DTTS.

TS. Bế Trường Thành, Chủ tịch Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam (VAMEDA), nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Dân tộc phát biểu ý kiến tại Hội thảo.

TS. Bế Trường Thành, Chủ tịch Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam (VAMEDA), nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Dân tộc đề nghị các cấp bộ, ngành, đoàn thể và các cơ quan truyền thông cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền về nâng cao nhận thức cho bà con DTTS hiểu về nguy cơ cũng như tác hại của Amiăng.

Từ năm 2013 đến nay đã có hàng chục cuộc hội thảo do một số Bộ, ngành, Ủy ban Dân tộc Chính phủ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam và một số tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp được phối hợp tổ chức về việc này. Đồng thời đã có nhiều công văn, kiến nghị cũng như một số kết luận và khuyến nghị của Hội thảo được gửi đến Chính phủ và một số Bộ, Ngành. Cụ thể:

1) Công văn số 903/BC-BYT ngày 28/8/2014 của Bộ Y tế báo cáo tác hại của Amiăng đối với sức khỏe con người gửi Thủ tướng Chính phủ.

2) Công văn số 574/ LHHVN-TVPB ngày 11/7/2014 và công văn số 731/LHHVNTCCB ngày 06/10/2015 của Liên Hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam gửi Thủ tướng Chính phủ báo cáo về kết luận và khuyến nghị của các Hội thảo do Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức vào các thời gian tương ứng về vấn đề dừng sử dụng và loại trừ các bệnh liên quan đến Amiăng.

3) Bán kết luận và khuyến nghị của Hội thảo “Chung tay xây dựng lộ trình cấm sử dụng Amiăng trắng ở Việt Nam” do các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp tổ chức ngày 27/11/2014 gửi Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan.

4) Bán kết luận và khuyến nghị của Hội thảo “Tham vấn xây dựng kế hoạch hành động quốc gia loại trừ các bệnh liên quan đến Amiăng” do các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp tổ chức ngày 22/4/2015 gửi Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan.

5) Bản báo cáo của các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp về “Hoạt động tu vấn, phản biện của một số tổ chức xã hội trực thuộc Liên Hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đối với vấn đề cấm sử dụng Amiăng tại Việt Nam” gửi Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam ngày 28/10/2015.

6) Bản báo cáo kiến nghị gửi Thủ tướng Chính phủ ngày 31/3/2017 của tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp về các vấn đề liên quan đến Amiăng trắng.

7) Bản báo cáo toàn diện và đầy đủ của các Tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp gửi Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan liên quan về vấn đề liên quan đến việc dùng sử dụng Amiăng trắng ở Việt Nam, ngày 05/9/2017.

Hội thảo “Nâng cao nhận thức về tác hại amiăng trắng và các bệnh liên quan đến amiăng” do Ủy ban Dân tộc phối hợp với Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng phối hợp tổ chức.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Sơn - Phó Viện trưởng Viện Sức khoẻ nghề nghiệp và môi trường, Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức Lao động Quốc tế và nhiều nước phát triển đã khuyến cáo về tác động của amiăng đối với sức khoẻ con người: Tất cả các loại amiăng, trong đó có amiăng trắng đều là chất gây ung thư cho con người. Thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy, mỗi năm có hơn 100.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến phơi nhiễm amiăng và 1,5 triệu người phải sống chung với bệnh tật do amiăng gây ra. 

Hơn 20 năm qua, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) Tổ chức nghiên cứu ung thư Quốc tế (IARC) đã tập trung nhiều nhà khoa học nghiên cứu và tổ chức nhiều hội thảo Quốc tế để đi đến kết luận: Amiang, kể cả Amiang trắng là chất gây ung thư, nhất là ung thư phổi, thanh quản, buồng trứng, ung thư trung biểu mô và bệnh bụi phổi Amiang, vì vậy phải ngừng sử dụng tất cả các dạng Amiang, đó là cách thức hiệu quả nhất để loại trừ các căn bệnh liên quan đến Amiang.